ایران کشوری لرزهخیز است و بر روی یکی از دو کمربند بزرگ زلزله جهان موسوم به «آلفا» قرار دارد و گاهاً زمین‌لرزههای بزرگی در آن بوقوع میپیوندد.
از سال ۱۳۴۰ تاکنون زمین‌لرزههای مختلف و در مواقعی ویران کننده مناطق مختلف کشور را با خسارات و تلفات سنگینی روبرو کرده است. آخرین آنها، زمین لرزۀ شامگاه یکشنبه ۲۱ آبان سال ۱۳۹۶ در استان کرمانشاه بود که در منطقه مرزی «ازگله» سر پل ذهاب با قدرت ۳/۷ در مقیاس ریشتر به وقوع پیوست.
قبل از آن زلزلۀ بم در سال ۱۳۸۲ اتفاق افتاد.
زمین‌لرزهای که در سال ۷۹ در دو استان زنجان و قزوین با قدرت ۲/۵ در مقیاس ریشتر به وقوع پیوست، مناطق طارم، خدابنده، ابهر، خرمدره و سلطانیه و همچنین بویین زهرا را لرزاند و خسارتها و تلفاتی به بار آورد. بیش از ۵۰۰ نفر بر اثر وقوع این زمین‌لرزه کشته شدند.
بزرگترین زمین‌لرزهای که در سالهای اخیر در ایران به وقوع پیوست مربوط به ۳۱ خرداد ۱۳۶۹ در استانهای گیلان و زنجان با قدرت ۳/۷ در مقیاس ریشتر بود. این زمین‌لرزه بیش از ۴۰ هزار کشته برجای گذاشت که خونبارترین زمین‌لرزه در ایران به حساب میآید. این زلزله در عرض چند ثانیه ۲۷ شهر و ۱۸۷۱ روستا را به مساحت حدود یک هزار و یک۱۰۰ کیلومتر مربع، ویران کرد. این در حالی است که دیگر کشورهای منطقه مانند، ترکیه، سوریه، ارمنستان و یا افغانستان نیز به دلیل قرار گرفتن در این خط زلزله با تعداد بیشماری از این قبیل زمین‌لرزهها رو‌به‌رو هستند.
حقیقت این است که سکوت در مقابل این پدیده طبیعی و ویژگیهای آن شاید روش ناپسندی باشد و حتی باید این پدیده را بهتر شناخت و راههای مواجهه و برخورد با آن را با مردم مطرح کرد. به این خاطر باید جدی بودن خطر زلزله را همیشه یادآور شد و با درسآموزی از نحوه رفتار و توفیقات مردم دیگر کشورها و شهر هائی که در آن جا زلزله صورت گرفته به راههای مقابله با این پدیده دست یافت.
با توجه به این که کشور ایران از نظر جغرافیایی در منطقهای زلزلهخیز واقع شده، تا کنون زلزلههای زیادی را به خود دیده است که در طول زمانهای مختلف تلفات جانی و خسارات مادی بسیاری به بار آورده است.
زلزله علاوه بر اینکه از نظر تاریخی سابقه داشته از نظر برنامهریزی در آینده باید مورد توجه قرار گیرد و نباید در مورد آن غفلت و سهل‌انگاری شود. تا کنون سمینارها و نشستهای زیادی در این زمینه برگزار شده، اما شاید بیشترین آنها به امکان وقوع زلزله در شهر تهران پرداختهاند.
چقدر خوب میشد با برنامهریزیهای مناسب نسبت به مقاومسازی ساختمانها به روش کاملاً علمی اقدام میشد. سال گذشته بعد از فاجعۀ اتشسوزی ساختمان پلاسکو یکی از مسئولین ستاد بحران شهر تهران در مصاحبهای اظهار داشته بود ما نقشههای مناسبسازی و مقاومسازی ساختمانهای فرسوده را تهیه کردهایم و حتی راه کار عملیاتی کردن آن را نیز تعیین کردهایم ولی متأسفانه از آن استقبال نشده است.
شاید لازم باشد در کنار مطالعات و کارهایی که صورت میگیرد میزان آگاهی و فرهنگ مردم در مواجهه با این گونه مسائل نیز بالا برود. درست است که ما از نظر جغرافیایی در منطقهای زلزلهخیز هستیم اما باید این را هم در نظر داشته باشیم که کشورهای دیگری نظیر ژاپن در طول سال با زمین‌لرزههای متعددی روبرو هستند و را هکار آن را همیافتهاند.
یکی از صاحب‌نظران در امور زلزله در همایشی که در مورد احتمال زلزله در شهر تهران برگزار شده بود میگفت: «ما جزء معدود شهرهائی هستیم که بر روی گسل واقع و ساخت و ساز فراوان بر روی گسل را داریم لیکن فاقد ضوابط مصوب ساخت و ساز بر روی گسل هستیم». بعضی از ساخت و سازها بر روی گسل، برخی در کنار گسل و بسیاری دور از گسلها انجام میگیرد. بدیهی است که ساخت و سازها باید بر طبق اصول صحیح علمی و مهندسی صورت گیرد تا کمترین آسیب را از این نوع داشته باشیم.
در بسیاری از شهرهای دنیا پدیدههای سیل و طوفان مطرح اما در کشور ما با وجود گسلهای بسیار پدیده زلزله محتملتر است. بسیاری از اتفاقاتی که پس از وقوع یک حادثه بزرگ به وجود میآید ناشی از استرس و اقداماتی است که افراد صدمه دیده انجام میدهند.
در زلزله آسیبهای اجتماعی بر مدیریت بحران تأثیر میگذارد. در بعضی مواقع آنقدر آسیبهای اجتماعی زیاد شده که اصل مدیریت بحران فلج میشود. قبول تجربه کشورهای موفق و ناموفق در این میان میتواند بسیار کارساز باشد. زلزله همانگونه که در کشور ما اتفاق میافتد در کشورهای دیگر نیز واقع شده است.
آیا به راستی کدام نهاد به جمعآوری تجربههای موفق و نا موفق این کشورها پرداخته تا برای تجربههای موفق برنامهریزی صورت گیرد؟ از زلزله بم چه تجربیاتی را برداشت کردیم؟ در زلزله بم که یک شهر بزرگ با کوچههای عریض و فاقد ساختمانهای بلند بود چه مستنداتی جمعآوری شده و اکنون این مستندات کجاست؟ آیا این تجربیات اصلاً وجود دارد و اگر هست دست چه کسی است؟ چگونه ما برای بزرگ شدن فرزندان آسیب دیده مدیریت کردیم؟! این است که مستندسازی برای انجام مطالعه و نه برای قاب کردن و در اطاق مدیران قرار دادن از اهمیت خاصی برخوردار است. پیامبر اکرم میفرمایند: « الصِحَت و الامان» دو نعمت مجهول است و ما تا زمانی که آنها را از دست ندادهایم به اهمیت آنها پی نمیبریم یکی سلامتی و دیگری امنیت!
فهرستی از زمان و میزان قربانیان زمین‌لرزههای به وقوع پیوسته در ایران در ذیل به طور خلاصه ارائه میشود.
– آوریل سال ۱۹۶۰ (فروردین / اردیبهشت ۱۳۳۹) ۴۵۰ تن در شهر لار، واقع در جنوب کشور کشته شدند.
– سپتامبر ۱۹۶۲ (شهریور / مه ۱۳۴۱) ۱۱ هزار تن کشته و ۲۰۰ روستا در غرب تهران ویران شد. ()
– اوت ۱۹۶۸ (مرداد / شهریور ۱۳۴۷) حدود ۱۰ هزار تن در استان خراسان جان سپردند.
– آوریل ۱۹۷۲(فروردین / اردیبهشت ۱۳۵۱) پنج هزار و ۴۴ تن در جنوب کشور کشته شدند.
– آوریل ۱۹۷۷ (فروردین / اردیبهشت ۱۳۵۶) حدود ۹۰۰ تن در منطقه اصفهان جان باختند.
– سپتامبر ۱۹۷۸ ((شهریور / مهر ۱۳۵۷) ۲۵ هزار تن در شرق ایران کشته شدند.
– نوامبر ۱۹۷۹ (آبان / آذر ۱۳۵۸) ۶۰۰ تن در شمال شرقی ایران جان سپردند.
– ژوئن ۱۹۸۱ (خرداد / تیر ۱۳۶۰)، یکهزار و ۲۸ تن در استان کرمان کشته شدند.
– ژوئیه ۱۹۸۱ (تیر/ مرداد ۱۳۶۰) یکهزار و ۳۰۰ تن در استان کرمان جان باختند.
– ۲۱ ژوئن ۱۹۹۰ (۳۱ خرداد ۱۳۶۹) حدود ۴۰ هزار تن در شهر رودبار در شمال کشور در اثر سنگینترین زمین‌لرزه کشته شدند.
– ۲۸ فوریه ۱۹۹۷ (۱۰ اسفند ۱۳۷۵) حدود یک هزار و ۱۰۰ تن در اردبیل کشته شدند. بزرگی آن زمین‌لرزه، ۵/۵ درجه در مقیاس ریشتر بود.
– ۱۰ مه ۱۹۹۷ (۲۰ اردیبهشت ۱۳۷۵) یکهزار و ۶۱۳ تن در بیرجند بر اثر زمین‌لرزه با بزرگی ۱/۷ درجه در مقیاس ریشتر، جان باختند.
به گفته کارشناسان امور شهری مقاومسازی ساختمانها و تقویت سازههای ساختمانی در امور شهرسازی و احداث بنا در شهرها و استفاده مناسب از تحقیقات در حوزه زمینشناسی و اقلیمی اساسی از جمله مؤلفههای بسیار مهمی است که در کاهش خسارت و تلفات زمین‌لرزههایی از این دست میتواند نقش مهمی داشته باشد.این واقعیت که ایران در کمربند زلزله جهانی قرار دارد و استفاده از تجربیات دیگر کشورهای زلزلهخیز و موفق در ساماندهی به امور شهری و مقاومسازی شهرها در مناطق زلزلهخیز بیش از گذشته احساس میشود.
کارشناسان فن معتقدند در صورتی که هزینههای گزاف امدادرسانی و جبران خسارتهای مادی و معنوی حوادث طبیعی نظیر سیل و زلزله در مسیر بازسازی و ایجاد تغییرات بنیادی در حوزه شهرسازی و تمهیداتی لازم برای پیشگیری از حوادث غیر مترقبه قرار گیرد، نتایج به مراتب بهتر از گذشته خواهد بود.
نقل آمار از سایت های خبری