نهج البلاغه به نظم

حکمت نهج البلاغه

· حکمت ۱۳
روش استفاده از نعمتها

امام علی (ع) میفرماید:
چون نشانههای نعمت خداوند آشکار شد با ناسپاسی نعمتها را از خود دور نسازید!

•حکمت ۱۴

امام علی (ع) میفرماید: کسی را که نزدیکانش وا گذارند بیگانه او را پذیرا می‌شود.
چو خویشان ز خود خویش را وا نهند
غریبان از آن پس به او جا دهند

•حکمت ۱۵
روش برخورد با فریب خوردگان

امام علی (ع) میفرماید: هر فریب خوردهای را نمی‌شود سرزنش کرد
کسی را که شد بر فریبی دچار
به جور ملامت مسازید خوار

•حکمت ۱۶
شناخت جایگاه جبر و اختیار

امام علی (ع) میفرماید: کارها چنان در سیطره تقدیر است که چارهاندیشی به مرگ میانجامد.
به چنگال تقدیر باشد امور
که کس را نباشد بر آن فر و زور

چنانکه اگر چاره سازد کسی
به جز مرگ او را نماند بسی

•حکمت ۱۹
ره آورد شوم هواپرستی

امام علی (ع) میفرماید: آن کس که در پی آرزوی خویش تازد، مرگ او را از پای در آورد.
کسی را که در کسب آمال خویش
بتازد همی با سرویال خویش

به پایان کارش رسد با اجل
بسوزد اجل خانمان عمل

•حکمت ۲۰
روش برخورد با جوانمردان

امام علی (ع) میفرماید: از لغزش جوانمردان در گذرید زیرا جوانمردی نمیلغزد جز آنکه دست لطف خدا او را بلند کند
جوانمرد اگر لغزد از راه خویش
ببخشای او را و مزن زخم نیش

نلغزد جوان مرد زیرا خدا
دهد رفعت او را پس از آن خطا

•حکمت ۲۱
ارزشها و ضد ارزشها

امام علی (ع) میفرماید: ترس با نا امیدی و شرم با محرومیت همراه است و فرصتها چون ابرها میگذرد پس فرصتهای نیک را غنیمت بدانید.
بُوَد ترس با یأس همراه و یار
حیا نیز گردد به حرمان دچار

چنان ابرها، فرصت این جهان
گذر می‌کند از دل آسمان

اگر فرصتی نیک اندر جهان
بیابی پس آن را غنیمت بدان

•حکمت ۲۲
روش گرفتن حق

امام علی (ع) میفرماید: ما را حقی است اگر به ما داده شود وگرنه بر پشت شتران سوار شویم و برای گرفتن آن برانیم هرچند راه رفتن ما در شب به طول انجامد.
و ما را بود حقی اندر جهان
که باید محقق شود بیگمان

اگر حق ما را زما وا نهند
به ترک سوارانمان جا دهند

بر آنیم آن شامگاه دراز
که تا حق خود را ستانیم باز

•حکمت ۲۳
ضرورت عملگرایی

امام علی (ع) میفرماید: کسی که کردارش او را به جایی نرساند افتخارات خاندانش او را به جایی نمیرساند.
همان کس که او را به کردار خویش
نباشد نکونام از کار خویش

ز فخری که مانده ز قومش به جا
نگردد همی کارهاش روا

•حکمت ۲۵
ترس از خدا در فزونی نعمتها

امام علی (ع) میفرماید: ای فرزند آدم زمانی که می‌بینی خداوند انواع نعمتها را به تو میرساند در حالی که تو معصیت کاری بترس!
بترس آنگَهای زادۀ بوالبشر
چو دیدی خدا را به فیض بَصَر

که هر دَم گُنَه میکنی بیامان
ولی نعمتت بخشد او همچنان

•حکمت ۲۸
برترین پارسایی

امام علی (ع) میفرماید: برترین زهد، پنهان داشتن زهد است.
و بالاترین زهد اندر جهان
همان است کو را بدانی نهان

•حکمت ۲۹
ضرورت یاد مرگ

امام علی (ع) میفرماید: وقتی که تو زندگی را پشت سر میگذاری مرگ به تو روی میآورد، پس دیدار با مرگ چه زود خواهد بود.
چو مرگ آورد روی بر آدمی
و از او نماند به جز یک دمی

چه زود است دیدار او با اجل
از این خانۀ آرزو و امل

•حکمت ۳۰
ستارالعُیوب بودن خداوند

امام علی (ع) میفرماید: از مجازات الهی بر حذر باش! به خدا سوگند آن قدر پردهپوشی کرده کهگویی آمرزیده!
و آگاه باشید ای مردمان
که آن کردگار رحیم جهان

کشیده به غفران خود پردهای
به روی گناهان هر بندهای

چنانکه ز غفلت به پندارتان
گمان است بخشیده شد کارتان

•حکمت ۳۲
ارزش والای انجامدهنده کارهای خیر

امام علی (ع) میفرماید: انجامدهنده کار نیک، از کار نیکی که انجام داده بهتر است و انجامدهنده کار بد و زشت از کار زشتی که انجام داده بدتر!

نکو کار از کار خود برتر است
و بدکار هم از بدیها سر است

•حکمت ۳۳

امام علی (ع) میفرماید: بخشنده باش ولی زیاده روی مکن. در زندگی حسابگر باش اما سخت گیر نباش!

ببخش و کرم کن تو از خوان خویش
زیاده مگردان تو احسان خویش

حسابت نگهدار در بذل و جود
ولی سختگیری نباید نمود

•حکمت ۳۴
راه بینیازی

امام علی (ع) میفرماید: برترین بینیازی رها کردن آرزوهاست
کسی باشد او بهترین بینیاز
که آمال خود را نسازد دراز

•حکمت ۳۵

امام علی (ع) میفرماید: کسی که در نسبت دادن اموری که مردم خوش ندارند شتاب می‌کند مردم نیز نسبتهای ناروایی را به او خواهند داد

چو آری بهکاری دمادم شتاب
که در نزد مردم نباشد صواب

ندانسته گویند از حال تو
بسی گفتهها را ز احوال تو

•حکمت ۳۶
آرزوهای طولانی و بزهکاری

امام علی (ع) میفرماید: کسی که آرزوهایش را طولانی کند، کارهای بد انجام می‌دهد
کسی دارد او آرزوی بلند
بُوَد کارهایش همه ناپسند

•حکمت ۳۷
ضرورت ترک آداب جاهلی
در سر راه صفین دهقانان شهر انبار امام علی (ع) را دیدند، پیاده شده و پیشاپیش آن حضرت میدویدند فرمود چرا چنین می‌کنید ؟
گفتند: عادتی است که پادشاهان خود را احترام می‌کردیم
حضرت فرمودند : به خدا سوگند امیران شما از این کار سودی نبردند و شما در دنیا با آن خود را به زحمت میافکنید و در آخرت دچار رنج و زحمت می‌شوید و چه زیان بار است رنجی که عذاب در پی آن باشد و چه سودمند است آسایشی که با آن امان از آتش جهنم باشد.
به صفین چو آن مردمان پیش او
همی میدویدند در روبرو

بفرمود مولای خوبان علی
که سوگند بر کردگار جلی

که هرگز امیرانتان زین عمل
نبردند سودی از این ماحصل

شما مردمان خویش را در جهان
به زحمت فکندید بس بیگمان

در آخرت هم به رنجی دچار
بگردید با زحمت بسیار

چه باشد زیان بار آن رنج کو
که باشد عذابی به همراه او

و آسایشی سود دارد کلان
که از آتش دوزخ آرد امان

•حکمت ۳۸

ارزشها و آداب معاشرت با مردم
امام علی (ع) به فرزندشان امام حسن مجتبی میفرمایند:
پسرم از دوستی با احمق بپرهیز چرا که می‌خواهد به تو نفعی رساند اما دچار زیانت می‌سازد. از دوستی با بخیل بپرهیز زیرا آن چیزی را که سخت به آن نیاز داری از تو دریغ میدارد. از دوستی با بدکار بپرهیز که با اندک بهایی تو را میفروشد. از دوستی با دروغگو بپرهیز که او به سراب ماند، دور را به تو نزدیک و نزدیک را دور مینمایاند.
ز نادان و از دوستیهای او
حذر کن تو همواره بیگفتگو

همانا که نادان به هنگام سود
زیان را به جان تو خواهد فزود

و دیگر حذر کن تو بیقال و قیل
تو از دوستی با کسان بخیل

که او آنچه را که تو داری نیاز
بدارد به چشم دریغ از تو باز

و بد کار را دوست هرگز مدار
که او میفروشد تو را پَست و خوار

و آخر مشو یار اهل دروغ
مکن خویش را زین عمل بیفروغ

که او چون سراب است و از راه دور
کند چشمهای تو را جمله، کور

ببینی تو نزدیک را دور از او
ولی دور بینی تو در پیش رو

•حکمت ۳۹

جایگاه واجبات و مستحبات
حضرت علی در بیان مستحبات بیارزش این چنین میفرمایند: کارهای مستحب اگر به واجبات زیان برساند موجب قرب به خدای متعال نمیگردد.
نَوافِل اگر همچو امر گناه
کند واجبات کسی را تباه

از آن کارها و امور مزید
به قرب الهی نخواهد رسید

•حکمت ۴۱
راه شناخت عاقل و احمق

امام علی (ع) میفرماید: قلب احمق در دهان او و زبان عاقل در قلب او جای دارد.

بُوَد قلب نادان درون دهان
ولی هست در قلب دانا زبان

•حکمت ۴۳
الگوهای انسانی

امام علی (ع) هنگامی که یادی از یکی از یاران مجاهدشان شد چنین فرمودند: خداوند خبابابنارت را رحمت کند با رغبت مسلمان شد و از روی فرمانبرداری هجرت کرد و با قناعت زندگی گذراند و از خدا راضی بود و مجاهد زندگی کرد.

و خباب را رحمت آرد خدای
که مانده ازو نام نیکو به جای

مسلمان شد و گوی دولت بیافت
و از روی طاعت به هجرت شتافت

دلش فارغ و راضی از کردگار
مجاهد همی زیست در این دیار

•حکمت ۴۵
راه شناخت مؤمن و منافق

امام علی (ع) میفرماید: اگر با شمشیرم بر بن بینی مؤمن بزنم که مرا دشمن بدارد، دشمن نخواهد داشت و اگر تمام دنیا را بر منافق بریزم که مرا دوست بدارد، دوست نمیدارد چرا که مقدر شده و بر زبان پیامبر جاری شده که فرمود ای علیهیچ مؤمنی تو را دشمن نمیدارد و هیچ منافقی تو را دوست نخواهد داشت

اگر بر سر تیز شمشیر خویش
زنم بر تن مؤمنی زخم نیش

که با من شود دشمن اندر ملال
نگردد، چنین کار باشد محال

وگر بر منافق ببخشم هزار
که با من بگردد هوادار و یار

چنین امر هرگز میسر نبود
که بر من خدا این مقدر نمود

و پیغمبر امی اندر بیان
بفرموده جاری چنین بر زبان

تو را ای علی، مؤمنی در زَمَن
نگیرد همی دشمن خویشتن

و هرگز منافق در این روزگار
نگردد به سوی تو همراه و یار
•حکمت ۴۶
امام علی علیه السلام: گناهی که تورا پشیمان کند بهتر از کار نیکی است که تورا به خودپسندی وادارد

گناهی که باشی پشیمان از آن
به از نیکی و کبر بر مردمان

•حکمت ۴۷

امام علی (ع) میفرماید: ارزش هر شخصی به میزان همت او و راستگویی و صداقت هر انسانی به مقدار شخصیت اوست. شجاعت هر کسی به مقدار بیاعتنایی وی و عفت و پاکدامنی هر کسی به اندازه غیرت اوست.

به اندازه همت هر کسی
بُوَد ارزش هر مر بر آن بسی

بُوَد راستگویی او آشکار
به قدر جوانمردیش برشمار

و هر قدر او را بود ننگ و عار
شجاعت به خود مینماید به کار

بُوَد غیرت و رأی و بیباکیش
به اندازه عفت و پاکیش

•حکمت ۴۸

امام علی (ع) میفرماید: پیروزی در دوراندیشی و دوراندیشی در به کارگیری صحیح اندیشه و اندیشه صحیح به راز داری است.
و پیروزی مردمان بر زمین
به اندیشه دور باشد قریب

و آن نیز از فکر و رأی درست
پذیرد همی نشأت اندر نخست

و اندیشه و رأی و تدبیر راست
همه در پی راز داری به پاست

•حکمت ۴۹
شناخت بزرگوار و پَست فطرت

امام علی (ع) میفرماید: از یورش بزرگوار به وقت گرسنگی و از تهاجم انسان پَست به وقت سیری بپرهیز!
به وقت گرسنه شدن از کریم
بپرهیز و از وی نگهدار بیم

به هنگام سیری افراد پَست
حذر کن وز آنان نگهدار دست

•حکمت ۵۰
راه جذب دلها

امام علی (ع) میفرماید: دلهای انسانها وحشی و رمنده است، هر کس با آنها انس گیرد، روی به آنها می‌کنند. یعنی انسان نسبت به آنهایی که نمیشناسد احساس بیگانگی می‌کند اما اگر طرف مقابل از راه محبت وارد شود این شخص در مقابل او نرم می‌گردد.
رَمان است دلهای اهل جهان
و اندر کف یک زمام است آن

دل مردمان جمله آن سو بُوَد
که خو یش خوش و خُلق نیکو بُوَد

•حکمت ۵۱
قدرت و عیب پوشی

امام علی (ع) میفرماید: عیب شما پنهان است تا وقتی دنیا به شما اقبال دارد.
و تا آن زمانی که این روزگار
به سوی تو باشد هماهنگ و یار

عیوب تو بر خلق باشد نهان
و پوشیده از دیدۀ مردمان

•حکمت ۵۲٫
روش برخورد با شکست خوردگان

امام علی (ع) میفرماید: شایستهترین مردم برای عفو و بخشش، توانمندترین آنهاست نسبت به مجازات آنها. یعنی هر چقدر قدرت شخص بیشتر شود در مقابل باید بخشودگی او نسبت به دیگران فزونی یابد.
به عفو و بخشایش مردمان
کسی هست شایستهتر در جهان

که هنگام کیفر به وقت جزا
تواناترین بوده در ادعا

•حکمت ۵۳
سخاوت!

امام علی (ع) میفرماید: سخاوت آن است که تو آغاز کنی! زیرا آنچه با درخواست و یا از روی شرم و یا از بیم شنیدن سخن داده می‌شود، ناپسند است. سخاوت آن است که ابتدایی باشد زیرا آنچه در مقابل تقاضا داده می‌شود از روی حیا و یا برای فرار از مذمت و نکوهش است.

سخاوت زمانی بُوَد نیکتر
که اندر سخا باشی آغازگر

کهگر با سئوال و طلب باشد آن
ز شرم است یا جور اطرافیان

•حکمت ۵۴

امام علی (ع) میفرماید: هیچ ثروت و بینیازی هم چون عقل و هیچ فقری مانند جهل و هیچ میراثی مانند ادب و هیچ پشتیبانی هم چون مشورت نیست.
غنایی چنان عقل اندر جهان
نباشد بر دیده مردمان

به مانند نادانی اندر زمین
نگردد همی فقر دیگر قرین

•حکمت ۵۵
اقسام بردباری

امام علی (ع) میفرماید: صبر بر دو قِسم است. صبر در برابر انجام کار خوبی که دوست نداری و صبر در برابر کار بدی که دوست داری!

دو گونه است انواع صبر و شکیب
یکی آن که خوش آیدت در نصیب

دگر پایداری و صبر و قرار
به پیش آمد ناخوش روزگار

•حکمت ۵۶

امام علی (ع) میفرماید: بینیازی، در غربت وطن و نیازمندی، در وطن غربت است.

به غربت غنی و توانا بُدَن
بُوَد همچنان زندگی در وطن

و اندر وطن ناتوان و فقیر
بُوَد هم چو گشتن به غربت اسیر

•حکمت ۵۷

ارزش قناعت و خود کفایی

امام علی (ع) میفرماید: غناعت ثروتی پایانناپذیر است.
کسی در قناعت کند اهتمام
به نَزدَش بُوَد ثروتی ناتمام

•حکمت ۵۸

امام علی (ع) میفرماید: مال و ثروت مادۀ اصلی همه شهوات است.

بُوَد ثروت و مکنت بیکران
همه ریشه شهوت مردمان

•حکمت ۵۹

ارزش تذکر دادن مسئولیتها

امام علی (ع) میفرماید: کسی که تو را بر حذر میدارد و منع می‌کند از کاری مانند کسی است که تو را بشارت و مژدگانی می‌دهد.
کسی کو تو را داد هشدار و هوش
بُوَد هم چو پیک بشیر و سروش

•حکمت ۶۰

ضرورت کنترل زبان

امام علی (ع) میفرماید: زبان تربیت نشده درندهای است که اگر رهایش کنی میگَزَد.
زبانی که از تربیت عاری است
به مانند درندۀای هاری است

رها گر ز غفلت نمایی زبان
تو را میگَزَد عاقبت بیگمان

•حکمت ۶۲
روش پاسخ دادن به ستایشها و نیکیها

امام علی (ع) میفرماید: زمانی که مورد تَهیَت و ستایش قرار گرفتی پس وظیفه توست که به نحو احسن و بهتر از آن، دیگری را مورد تَهیَت و ستایش قراردهی.
تو را چون ستودند، بهتر ستا
چو احسان نمودند، بهتر نما

به هر حال در اجر و پاداش بیش
بُوَد آن که نیکی نماید ز پیش

•حکمت ۶۳
ارزش شفاعت

امام علی (ع) میفرماید: شفاعت کننده چونان پَر و بال درخواست کننده است.
به آنان که ره بر شفاعت برند
شفاعت گَران هم چو بال و پرند

•حکمت ۶۴
غفلت دنیاپرستان

امام علی (ع) میفرماید: اهل دنیا سوارانی در خواب مانده اندکه آنان را میرانند.
به خوابند و بر مرکب خود سوار
همه اهل دنیا در این روزگار

برانندشان جملگی را به پیش
ولی غافلند جمله از کار خویش

•حکمت ۶۵
ترک دوستان و تنهایی

امام علی (ع) میفرماید: از دست دادن دوستان، غربت است.
ز کف دادن دوستان قدیم
بُوَد هم چو گشتن به غربت مقیم

•حکمت ۶۶
روش خواستن

امام علی (ع) میفرماید: از دست دادن حاجت بهتر از درخواست کردن از نا اهل است.
که کف دادن حاجت اندر زمان
به از خواهش از روی نامردمان

•حکمت ۶۸
ره آورد عفت و شُکرگزاری

امام علی (ع) میفرماید: عفت ورزیدن زینت فقر و شُکرگزاری زینت بینیازی است.

بُوَد زینت فقر اندر جهان
حیا کردن و عفت مردمان

و هم شُکر نعمت به وقت سپاس
غَنا را بُوَد زینت اندر اساس

•حکمت ۶۹
حفظ روح امیدواری

امام علی (ع) میفرماید: اگر به آنچه می‌خواستی نرسیدی، از آنچه هستی نگران مباش!
چو واصل نشد نزد تو آرزو
مشو نا امید زانچه هستی در او

•حکمت ۷۰
روانشناسی جاهل

امام علی (ع) میفرماید: نادان را، یا کندرو یا تندرو می‌بینی.

و نادان چو در راه گامی نهد
گَهی تند و گَه کُند راه می‌رود.

•حکمت ۷۲
رابطه دنیا و انسان

امام علی (ع) میفرماید: دنیا بدنها را فرسوده و آرزوها را تازه می‌کند. مرگ را نزدیک و خواستهها را دور و دراز می‌سازد. کسی که به آن دست یافت خسته می‌شود و آن کس که به دنیا نرسید رنج میبَرَد.
و دنیا به مردم جفا می‌کند
بدنهایشان را فنا می‌کند

بدنهایشان را بفرساید و در نظر
کند جمله آمالشان تازهتر

و نزدیک سازد اجل را و باز
کند آرزوهایشان را دراز

و هرکس که دستش به دنیا رسید
از آن می‌شود خسته و نا امید

کسی هم که نا یافت دستی بر آن
همیشه بُوَد رنج او بیکران

•حکمت ۷۳
ضرورت خودسازی رهبران و مدیران

امام علی (ع) میفرماید: کسی که خود را رهبر مردم قرار داد باید پیش از آن که به تعلیم دیگران بپردازد خود را بسازد و پیش از آن که به گفتار تربیت کند با کردار تعلیم دهد. زیرا آن کس که خود را تعلیم دهد و ادب کند سزاوارتر به تعظیم است از آن کس که دیگری را تعلیم دهد و ادب بیاموزد.
کسی که به نزد همه مردمان
خودش را نهد رهبر دیگران

چنین باید او را که پیش از همه
مدارد ز تعلیم خود واهمه

و ماقبل تعلیم گفتار خویش
بیاموزد آن را به کردار خویش

چه آن کس که خود را تعلم کند
به از آن که تعلیم مردم کند

•حکمت ۷۴
ضرورت یاد مرگ

امام علی (ع) میفرماید: انسان با هر نفسی که میکشد قدمی به سوی مرگ می‌رود.
و با هر قدم آدمی بر اجل
شود جمله نزدیکتر در عمل

•حکمت ۷۵
توجه به فناپذیری دنیا

امام علی (ع) میفرماید: هر چیز که شمردنی است پایان میپذیرد و هر چه را که انتظار میکشیدی خواهد رسید.
و هر آنچه معدود شد در شمار
فنا میپذیرد به پایان کار

و هر چه تو را هست در انتظار
به او میرساند تورا روزگار

•حکمت ۷۶
روش تحلیل رویدادها

امام علی (ع) میفرماید: حوادث اگر مانند یکدیگر بودند آخرین را با آغازین مقایسه و ارزیابی می‌کنند.
حوادث چو مانند هم در زمان
همی روی بنماید اندر جهان

همان اولین را ز اصل و اساس
نمایند با آخرینش قیاس

•حکمت ۷۷
دنیاشناسی امام و ترک دنیای حرام

امام علی (ع) میفرماید: ای دنیای حرام از من دور شو! آیا برای من خود نمایی میکنی یا شیفتۀ من شدهای تا روزی در دل من جایگیری؟ هرگز مباد. غیر مرا بفریب که مرا در تو هیچ نیازی نیست! تو را سه طلاقه کردم تا بازگشتی نباشد. دوران زندگانی تو کوتاه و ارزش تو اندک و آرزوی تو پَست است. آه از توشه اندک و درازی راه و دوری منزل و عظمت روز قیامت.

•حکمت ۷۸
شناخت جایگاه جبر و اختیار

امام علی (ع) میفرماید: خداوند بندگان خود را امر به عبادت کرده اما انتخاب با بندگان است. از باب پرهیز دادن آنها را از گناه نهی کرده است. خداوند بر انسانها تکلیف کرده است اما تکلیفی آسان و راحت! هیچ بندهای را خداوند به سختی تکلیف نمیکند. خداوند در کار کم و کوچک ما عطای بسیار زیادی را مرحمت می‌کند.

•حکمت ۷۹
ارزش •حکمت و بیلیاقتی منافق

امام علی (ع) میفرماید: •حکمت را هر کجا که باشد فرا گیر! گاهی •حکمت در سینه منافق است و بیتابی کند تا بیرون آمده و با همدمانش در سینه مؤمن جای گیرد.
و •حکمت هر آن را که باشد به کار
فراگیر و آن را فرا راهدار

که •حکمت اگر از در اتفاق
نشیند به جانهای اهل نفاق

شود جمله بیتاب از جای خویش
که تا ره بگیرد ز مأوای خویش

وز آن جایگاه نفاق نهان
نشیند به جان و دل مؤمنان

•حکمت ۸۰
مؤمن و ارزش •حکمت

امام علی (ع) میفرماید: •حکمت گمشده مؤمن است، •حکمت را فرا گیر هرچند از منافقان باشد.

و •حکمت چو گمگشته مؤمن است
که مؤمن به دنبال آن موطن است

فراگیر آن را در این روزگار
تو حتی ز مرد منافق تبار

•حکمت ۸۱
میزان ارزش انسانها

امام علی (ع) میفرماید: ارزش هرکس به مقدار دانایی و تخصص اوست.

بُوَد ارزش هر کسی در جهان
به مقدار دانایی و فن آن

•حکمت ۸۲٫
ارزشهای بالای انسانی

امام علی (ع) میفرماید: شما را به پنج چیز سفارش می‌کنم که برای آنها شتران را پر شتاب برانید و رنج سفر را تحمل کنید.
۱- هیچکس به جز خداوند به کس دیگر امید نداشته باشد
۲- از کسی نترسیم مگر از گناه خودمان
۳- حیا نکند کسی از شما که اگر چیزی را نمیداند و برود یاد بگیرد. دنبال علم رفتن بسیار مطلوب است

•حکمت ۸۳

امام علی (ع) میفرماید: هر کس کلمه نمی‌دانم را رها سازد مرگ خویش را به جان خریده است.

کسی کو بُوَد روی گَردان از آن
که آرَد نمی‌دانم اندر زبان

چنین فرد در این گروه کلان
به مرز هلاکت رسد بیگمان

•حکمت ۸۴
مردم بعد از جنگها

امام علی (ع) میفرماید: باقی ماندگان شمشیر و جنگ شمارشان با دوامتر و فرزندانشان بیشتر است.ماندگاری از آن کسی است که بیشتر از دیگران به کانون حیات نزدیکتر باشد.
و آنان که از نسل شمشیرها
بماندند از نسل دیگر به جا

همی هست تعدادشان در دوام
بسی بیشتر در شمار و قوام

•حکمت ۸۷
ارزش استغفار، طلب بخشش از خداوند

امام علی (ع) میفرماید: در شگفتم از کسی که می‌تواند استغفار کند و نا امید است.
شگفتا از آن کس که دارد توان
که جوید همی مغفرت در زمان

شگفتی بُوَد چون بُوَد نا امید
کسی کو به غفران تواند رسید

•حکمت ۸۸
دو عامل ایمنی مسلمانان
دو چیز در زمین مایه امان از عذاب خدا بود، یکی از آن دو برداشته شد پس دیگری را دریابید و بدان چنگ زنید! امانی که برداشته شد رسول خدا بود و امان باقیمانده استغفار کردن است.
دو چیز از عذاب الهی امان
دهد مردمان را همی بیگمان

یکی را ز کف گردهی بیدرنگ
بیابید بر دیگری نیز چنگ

و اما نخستین امان خدا
رسولی که بوده میان شما

و او رفت و راه دگر باقی است
امان دگر مغفرت خواهی است

که فرموده راه خدا این چنین
به پیغمبر خاتم مرسلین

هر آن گَه که جسم تو اندر مکان
بُوَد در میان همه مردمان

ویا آن که او مغفرت برگزید
عذابی به آنان نخواهد رسید

•حکمت ۸۹
راه اصلاح دنیا و آخرت

امام علی (ع) میفرماید: کسی که میان خود و خدا را اصلاح کند، خداوند میان او و مردم را اصلاح خواهد نمود. کسی که امور آخرت را اصلاح کند، خدا امور دنیایی او را اصلاح خواهد نمود. کسی که از درون جان واعظی دارد خدا را بر او حافظی است.
کسی کو کند جمله اصلاح کار
میان خود و ذات پروردگار

به مابین او و دگر مردمان
خدا می‌دهد کار او را امان

و هر کس که او آخرت را ز پیش
همی کرد اصلاح در کار خویش

خدا در پی همت و رأی او
کند جمله اصلاح دنیای او

و هر کس که در جان او واعظ است
خدا هم هماره بر او حافظ است

•حکمت ۹۰
شناخت عالم آگاه

امام علی (ع) میفرماید: فقیه کامل کسی است که مردم را از آمرزش خدا مایوس و از مهربانی او نا امید نکند و از عذاب ناگهانی خدا ایمن نسازد.
و آن کس فقیه است و کامل به رأی
که اندر هدایت به سوی خدا

نسازد ز الطاف رب مجید
کسی را ز درگاه او نا امید

و یا مردمان را ز قهر خدا
نباشد ز غفلت همی رهنما

•حکمت ۹۱
راه درمان روان

امام علی (ع) میفرماید: همانا این دلها همانند بدنها افسرده می‌شوند پس برای شادابی دلها سخنان زیبای حکمتآمیز را بجویید.
و دلها چو تنهای مردم ز درد
شود جمله افسرده و خشک و سرد

پس از بهر شادی دلها به راز
سخنهای زیبا بجویید باز

•حکمت ۹۲
والاترین دانش

امام علی (ع) میفرماید: بیارزشترین دانش، دانشی است که بر سر زبان است و برترین علم، علمی است که در اعضا و جوارح است.

و آن دانشی اندک و کم بهاست
که جایش به روی زبان شماست

و آن دانشی هست در اعتبار
که در عضوهاتان بود آشکار

•حکمت ۹۳
فلسفه آزمایشها

امام علی (ع) میفرماید: کسی از شما نگوید خدایا از فتنه به تو پناه میبرم
همانا که سبحان رب متین
بفرموده اندر کتاب معین

بدانید ای مردمان، فتنهها
بُوَد جمله فرزند و مال شما

و معنای این آیه باشد چنان
که پروردگار حکیم جهان

بسی آزماید همه مردمان
به دارایی و مال و فرزندشان

که تا آن که راضی به رزق خداست
از آن کس که ناراضی از آن عطاست

ز یکدیگر آن گه شوند آشکار
و اما خدا هست آگه ز کار

•حکمت ۹۴
شناخت نیکی و خوبیها
از امام علی پرسیدند خیر چیست؟

امام علی (ع) میفرماید: خوبی آن نیست که مال و فرزندت زیاد شوند بلکه خیر آن است که دانش تو فراوان و بردباری تو بزرگ وگران مقدار باشد.از پرستش خدا در میان مردم سرافراز باشی پس اگر کار نیکی انجامدهی شُکر خدا به جایآوری و اگر بد کردی از خدا آمرزش خواهی. در دنیا جز برای دو کس خیر نیست، یکی گناهکاری که با توبه جبران کند و دیگر نیکوکاریکه در کارهای نیک شتاب ورزد.

خوبی نه آن است که اندر شمار
بُوَد مال و فرزند تو بسیار

و اما بُوَد خیر و نیکی در آن
که دانش فراوان و صبرتگران

به اندر پرستش ز پروردگار
سرافراز باشیم سر انجام کار

•حکمت ۹۵
تقوی و ارزش اعمال

امام علی (ع) میفرماید: هیچ کاری با تقوی اندک نیست و چگونه اندک است آنچه که پذیرفته شود.

به تقوی همی اندک اندر جهان
نباشد همی هیچ کاری از آن

چگونه بود اندک اندر شمار
که آن را پذیرا بود کردگار

•حکمت ۹۷
ارزش یقین

امام علی (ع) میفرماید:
خوابیدن همراه با یقین برتر از نماز گزاردن با شک و تردید است.

و خوابیدن مؤمنان با یقین
بود بهتر از شک نمودن به دین

وز آن کس که دارد نمازی به پای
و در آن کند جمله تردید راه

•حکمت ۹۸
ضرورت عمل کردن به روایات

امام علی (ع) میفرماید: چون روایتی را شنیدید آن را بفهمید و عمل کنید، نه بشنوید و نقل کنید.زیرا راویان علم فراوان و عملکنندگان آن اندکند
چو بشنیدی از دیگران
تدبر نما و عمل کن بدان

نه آن را به دین تأمل به عقل
نمایی به هر جا و هر گونه نقل

که باشند بس راویان بیشمار
ولی عاملش کم بود وقت کار

•حکمت ۹۹
تفسیر آیه شریفه انا لله و انا الیه راجعون

امام علی (ع) میفرماید: در فراز اول این آیه وقتی که گفته می‌شود انا لله، اقرار است به بندگی خدا که همه ما از آن خداییم و این که میگوییم انا الیه راجعون اقرار است به این که بازگشت همه ما به سوی خداست.

چو ما آوریم این سخن بر زبان
که ما از خدائیم و قائم به آن

چنین گفته اقرار بر بندگی
و اقرار ما اندر این زندگی

و هرگاه گوییم در گفتگو
که هم رجعت ما بُوَد سوی او

بُوَد اعترافی بزرگ این سخن
ز مرگ و ز نابودی خویشتن

•حکمت ۱۰۰
روش مناجات کردن

آنگاه که گروهی از مردم امام علی را ستایش کردند حضرت فرمودند: بار خدایا تو مرا از خودم بهتر میشناسی و من خود را بیشتر از آنان میشناسم. خدایا مرا از آنچه اینان میپندارند نیکوتر قرار ده و آنچه را که نمی
دانند بیاموز
خدایا تو همواره من را ز خویش
بسی بیشتر میشناسی ز پیش

و من نیز خود را از این مردمان
همه بیشتر میشناسم از آن

خدایا به فضلت خصال مرا
نکوتر ز پندار ایشان نما

و از آنچه ایشان ندانند از آن
بیاموز من را تو اندر جهان

•حکمت ۱۰۱

روش بر طرف کردن نیازهای مردم

امام علی (ع) میفرماید: بر آوردن نیازهای مردم پایدار نیست مگر به سه چیز! کوچک شمردن خود تا آن بزرگ نماید، پنهان داشتن آن تا خود آشکار شود و شتاب در برآوردن آن تا گوارا باشد.
برآوردن حاجت مردمان
نباشد مگر بر سه اصل روان

یکی آن که آن کار را در نظر
کُنی خوف تا خود شود جلوهگر

و آن را ز مردم نمایی نهان
که تا خود شود آشکار و نهان

و تعجیل کردن به انجام کار
که گردد گوارا تو را آشکار

•حکمت ۱۰۲
آینده و مسخ ارزشها

امام علی (ع) میفرماید: روزگاری بر مردم خواهد آمد که محترم نشمارند جز سخن چین را. خوششان نیاید جز از بدکار هرزه و ناتوان نگردد جز عادل. در آن روزگار کمک به نیازمندان خسارت و پیوند با خویشاوندان منت گذاری است و عبادت نوعی برتریطلبی بر مردم است. در آن زمان حکومت با مشورت زنان، فرماندهی خردسالان، و تدبیر خواجگان اداره می‌شود.

رسد روزگاری که باشد چنان
که تنها به نزد همه مردمان

سخن چین شود محترم در نظر
بُوَد اعتبارش بسی بیشتر

و بدکاری هرزه را آن زمان
به نیکی نشانند در نزدشان

نباشد کسی آن زمان ناتوان
به جز عادلان و عدالتگران

و احسان و نیکی همه در نظر
بُوَد کار بیهوده و پر ضرر

به منت به خویشان نظر می‌کنند
عبادت برای تفاخر کنند

و باشد حکومت به رأی زنان
و یا کودکان بر امور کلان

و یا خواجگانی که اندر حضور
به تدبیر آنان بگردد امور

•حکمت ۱۰۳
روش برخورد با دنیا

امام علی (ع) میفرماید: دنیای حرام و آخرت دو دشمن متفاوت و دو راه جدای از یکدیگرند.
و از آخرت هست دنیا جدا
عداوت بود بین این دو سرا

و هرکس که او هست دنیاپرست
بُوَد عشق او نیز دنیای پَست

و با آخرت کینه ورزد زجان
کند دشمنی با تمنای آن

و دورند از یک دگر در مکان
بُوَد جایشان شرق و غرب جهان

رسیدی چو در منزلی در مسیر
شَوی دور از دیگری ناگزیر

بُوَد راهشان بر خلاف نظر
ضرر میرسانند بر یک دگر

•حکمت ۱۰۴
ارزش سحر خیزی

•حکمت یکصد و پنجم
احترام گذاشتن به مرزها و حدود احکام الهی

•حکمت ۱۰۶
ره آورد شوم دینگریزی

امام علی (ع) میفرماید: مردم برای اصلاح دنیا چیزی از دین را ترک نمیگویند جز آن که خدا آنان را به چیزی زیان بارتر دچار خواهد نمود.

و مردم به اصلاح دنیای خویش
ز دین ترک گویند مأوای خویش

و جز این نباشد که پروردگار
کند جملگی را به خسران دچار

•حکمت ۱۰۸

امام علی (ع) میفرماید: به رگهای درون انسان پاره گوشتی آویخته که شگرفترین اعضای درونی اوست و آن قلب است که چیزهایی از •حکمت و چیزهایی متفاوت با آن در او وجود دارد.

اگر خشمگین گردد آنگَه ز کس
شود کینهاش جمله افزون و بس

و گر باز خشنود گردد از آن
کند خویشتن داریش را نهان

سپس ترس گیرد هم او را فرا
شود جمله مشغول پرهیزها

و چون آید او را گشایش به کار
به غفلت همی باز گردد دچار

رسد مالی او را ز اندازه بیش
شود سرکش از بینیازی خویش

و آنگاه کو را مصیبت رسد
ز بیصبری خویش رسوا شود

چو گردد تهی دست در ماجرا
بلا جمله مشغول سازد ورا

چو گردد گرسنه ز تاب و توان
در آید ز پای و شود ناتوان

سپس چون شود سیر در آن زمان
به او سیریش میرساند زیان

•حکمت ۱۰۹
ارزش والای اهل بیت پیامبر

امام علی (ع) میفرماید: ما تکیهگاه میانهایم، عقب ماندگان به ما می‌رسند و پیش تاختگان به ما باز می‌گردند.
و ما تکیه گاهیم اندر میان
و مقصد برای عقب ماندگان

و آنان که پیشند اندر مسیر
به ما باز گردند پس ناگزیر

•حکمت ۱۱۰
شرایط تحقق اوامر الهی

امام علی (ع) میفرماید: فرمان خدا را بر پا ندارد جز آن کس که در اجرای حق مدارا نکند. سازشکار نباشد و پیرو آرزوها نگردد.
و فرمان حق را ندارد به پای
مگر آن کسی کو به امر خدای

مدارا به اجرای فرمان کند
نه سازش به اندیشه آسان کند

و هرگز نباشد به اعمال خویش
مطیع هواها وآمال خویش

•حکمت ۱۱۱
عشق به امام علی و نداشتن تحمل آن

بعد از بازگشت از جنگ صفین یکی از یاران دوستداشتنی امام علی ع به نام صهل بن حنیف از دنیا رفت حضرت فرمودند اگر کوهی مرا دوست بدارد در هم فرو میریزد.
کسی کو مرا دوست دارد ز جان
اگر کوه باشد فرو ریزد آن

•حکمت ۱۱۲
مشکلات شیعه بودن

امام علی (ع) میفرماید: هر کس ما اهل بیت پیامبر را دوست بدارد پس باید فقر را چونان لباس رویین بپذیرد.یعنی آماده انواع محرومیتها باشد.
و هر کس که او از سویدای جان
به آل نبی مهر ورزد عیان

کند جمله آماده بر خویشتن
لباسی که از فقر دارد به تن

•حکمت ۱۱۳٫ بخش یکم
ارزشهای والای اخلاقی

امام علی (ع) میفرماید: مال و سرمایهای کمک کارتر و بهتر و یاور انسان از عقل بهتر نیست. هیچ تنهایی وحشت ناکزا و وحشتناکتر از خودپسندی نیست. برترین جلوۀ عقل تدبیر و دوراندیشی است.
و از عقل سرمایهای نیکتر
نباشد برای عموم بشر

و هرگز به تنهایی آدمی
چو خود بینیش نیست او را غمی

و چون دوراندیشی مردمان
نباشد دگر عقلی اندر جهان

•حکمت ۱۱۳بخش دوم
ارزشهای والای اخلاقی

امام علی (ع) میفرماید: هیچ خویشی و حسبی بهتر و برتر از تواضع نیست. فروتنی و تواضع بهترین حسب و خویشی انسان است که کابوس تنهایی و غربت را میشکند و از بین میبرد. بهترین خویشی و بهترین حسب برای انسان تواضع بعضیها به حسب و نسب خود مینازند که من پسر فانی هستم.یا ازفلان طایفه هستم. اسلام بهترین حسب و نسب را برای انسان تواضع و فروتن قرار داده است. برتری انسان و افتخار و شرافت انسان به علم اوست.. هیچ عزتی بهتر از حلم و بردباری نیست. حلم و صبر باعث تملک نفس می‌شود و مانع خشم و غضب انسان می‌گردد. انسان بردبار و حلیم و صبور عزتمند و عزیز استو مورد توجه است و هیچ گاه شکست نمیخورد. بهترین پشتوانه و موفقیت انسان و تعالی و رشد انسان مشورت کردن است. در مشورت انسان از علم و تجربه دیگران استفاده می‌کند.

به غیر از تواضع دگر در زمین
نباشد به خویشی کسی را غریب
و غیر از شرف است.

•حکمت ۱۱۳
بخش سوم ارزشهای والای اخلاقی

امام علی (ع) میفرماید: تقوی و پرهیزگاری و خدا خواهی برترین عامل شرافت و کرامت و بزرگی انسان است. هیچ همنشینی برای انسان به غیر از اخلاق خوب نیست که باعث محبوبیت و مقبولیت و زیاد شدن دوستان و زیاد شدن روزی انسان می‌شود. بهترین سرمایهای که انسان می‌تواند داشته باشد ادب است. هیچ رهبری چون توفیق نیست.بر اساس توفیق و تأیید خداوندی، خیر خواهی و نیکاندیشی در حق می‌توانیم دیگران را هدایت کنیم.
چو تقوی کرم نیست در روزگار
و با خُلق و خوی نکو هست یار

و توفیق پروردگار غدیر
بُوَد رهبر مردم اندر نصیر

•حکمت ۱۱۴
جایگاه خوشبینی و بد بینی در جامعه

امام علی (ع) میفرماید:
هر گاه نیکوکاری بر روزگار و مردم آن غالب آمد اگر کسی به دیگری گمان بد برد در حالی که از او زشتی آشکار نشده ستمکار است.و اگر بدی بر
زمانه و مردم آن غالب گردد و کسی به دیگری خوش گمان باشد خود را فریب داده است.
و گر غالب آید بدی در جهان
و آنگاه خوش بین شَوی بهر آن

چنان است کز غفلت بسیار
فریبی خودت را در این روزگار

و گر در دلش کس گمان نهان
بَرَد جمله بر کرده مردمان

و بر او نگردد بدیها عیان
بُوَد بس ستمکار او بیگمان

•حکمت ۱۱۵
توجه به پایانپذیری دنیا
شخصی از امام علی پرسید حال شما چگونه است؟ حضرت فرمودند: چگونه خواهد بود حال کسی که در بقای خود ناپایدار و در سلامتی بیمار است و در آن جا که آسایش دارد مرگ او فرا میرسد.
و حال من آن گونه باشد که کس
بقایش نباشد ز بهره نفس

و اندر سلامت به هنگام کار
بود او به بیماری و غم دچار

و چون مأمنی یافت اندر عمل
سرآید برایش

•حکمت ۱۱۸
استفاده ار فرصتها

امام علی (ع) میفرماید: از دست دادن فرصت باعث اندوه می‌شود.

ز کف دادن فرصت اندر زمان
غم انگیز باشد بسی در جهان

•حکمت ۱۱۹
ضرورت شناخت دنیا

امام علی (ع) میفرماید: دنیای حرام چونان مار سمی است. پوست آن نرم ولی سم کشنده در درون دارد. نادان فریب خورده به آن میگراید و هوشمند عاقل از آن دوری میگزیند.
چنان مار سمی است دنیای دون
بُوَد پوشش نرم و سمی در او

فراوان همی میگراید بر آن
فریبش دهد ظاهر این جهان

و آن کس که دارد به سر هوش و رأی
گزیند همی دوری از او به جای

حکمت۱۲۰
روانشناسی قبایل قریش

چند طایفه در قریش بودند که هر طایفهای به حسب و نسب، به ثروت و موقعیت و قدرت خویش میبالید و می‌نازید.
از امیر المومنین در مورد طوایف قریش سئوال کردند که اینها چگونه انسانهایی هستند؟ قضاوت عادلانه امیرالمومنین در مورد این طوایف به این شکل بود:
تیره بنی مخضوم گل بوستان قریش است. هم سخنی با مردان اینها برای ما لذت بخش است. انتخاب همسر از این طایفه مورد توجه دوستداشتنی ما است، اما تیره بنی عبدو شمس، دوراندیشاند و در دفاع از آن چیزی که دارند سخت میکوشند و ما بنیهاشم به آنچه که داریم بخشندهایم و در صحنه پیکار جان در طبق اخلاص گذاشتهایم. اما امویان گرچه در شمار و عدد بیشتر هستند، در سیاست پر فریبتر و در ظاهر زشتروترین هستند. اما ما در عرصه سخن گویاترین و در حوزه مردم داری خیر خواهترین و در حوزه رفتار و روش خوشروترین انسان هاییم.
و هستند اینان گلی از قریش
که باشد روا زندگیشان به عیش

صخنهای مردانشان بینظیر
و تزویج زنهایشان دلپذیر

و اما بنی عبد در عزم و حال
و اندر حمایت ز فرزند و مال

تواناترند و بدین گونه کیش
بداندیشی و بخل دارند بیش

ولی اهل ما که بنی هاشم است
سخاوت بر اعمالشان حاکم است

بر آنان که بیشاند اندر شمار
به زشتی و مکر است بس روزگار

و ما خیر خواهیم و گویاتریم
و با روی خوش زآن دو ما برتریم

•حکمت ۱۲۳
الگوهای کامل انسانیت

امام علی (ع) میفرماید: خوشا به حال آن کسی که خود را کوچک میشمارد و کسب و کارش پاکیزه است و جانش پاک و اخلاقش نیکوست که مازاد بر مصرف زندگی را در راه خدا بخشش می‌کند و زبان را از زیادهگویی باز میدارد. آزار او به مردم نمیرسد و سنت پیامبر او را کفایت کرده و بدعتی در دین خدا نمیگذارد.
خوشا آن که خود را شمارد حقیر
و کسبش بود طاهر و بینظیر

بود جان او پاک و خلقش نکو
کند بخشش از خویش در راه او

ز پرگویی و یاوهگویی عیان
همی باز آرد عنان زبان

که آسوده باشند در کار او
همه مردم از دست آزار او

و سنت کفایت کند بهر او
که هرگز به بدعت نیابد ز اوی

•حکمت ۱۲۴
روانشناسی زن و مرد

امام علی (ع) میفرماید: غیرت زن کفرآور وغیرت مرد نشانۀ ایمان اوست.

بسا کفر زن غیرت جان اوست
ولی غیرت مرد ایمان اوست

•حکمت ۱۲۶
شگفتی از ضد ارزشها

امام علی (ع) میفرماید: در شگفتم از بخیل، به سوی فقری میشتابد که از آن میگریزد و سرمایهای را از دست می‌دهد که برای آن تلاش می‌کند. در دنیا چون تهی دستان زندگی می‌کند اما در آخرت چون سرمایهداران محاکمه می‌شود و در شگفتم از متکبری که دیروز نطفهای بیارزش و فردا مرداری گندیده خواهد بود. درشگفتم از آن کس که آفرینش پدیدهها را مینگرد و در وجود خدا تردید دارد و در شگفتم از آن کس که مردگان را می‌بیند و مرگ را فراموش کرده است. در شگفتم از آن کس که پیدایش دوباره را انکار می‌کند در حالی که پیدایش آغازین را مینگرد. در شگفتم از آن کس که خانه نابود شدنی را آباد می‌کند اما جایگاه همیشگی را از یاد برده است.
شگفتا بخیلی که اندر شتاب
چنین فقر را می‌کند انتخاب

و سرمایهای گشته او را هدر
که آن را زمانی به داده به کس

به دنیا چنان مردمان فقیر
کند زندگی در جهان ناگزیر

و در آخرت هم چو دارندگان
بخواهند او را حساب، آن زمان

شگفتا از آنکس که در کبر خویش
نبودست روزی ز یک نطفه بیش

و فردا به مردار گندیدهای
مبدل شود نزد هر دیدهای

و باشد عجب زآن که با چشم خویش
ببیند چنین آفرینش ز پیش

و اما به جان دلش بر خدای
کند جمله تردید در عزم و رأی

شگفتا از آن کس که در پیش رو
ببیند همی مرده را روبرو

ولی مرگ را برده او از نظر
و یادش نیاید ز وقت سفر

•حکمت ۱۲۷
نکوهش از سستی در عمل

امام علی (ع) میفرماید: آن کس که در عمل کوتاهی کند دچار اندوه شود و آن را که مال و جانش بهرهای در راه خدا نداشته باشد خدا را به او نیازی نیست.
هر ان کس که کاهل شود در عمل
به اندوه گردد دچار و خلل

و هرکس که در ثروت و جان او
ثمر نیست در راه حق نام او

و کس را نباشد چنین چارهساز
خدا را نباشد به سویش نیاز

•حکمت ۱۲۸
تأثیر عوامل زیست محیطی در سلامت

امام علی (ع) میفرماید: در آغاز سرما خود را بپوشانید و در پایانش آن را دریابید، زیرا با بدنها همان می‌کند که با برگ درختان خواهد کرد. آغازش میسوزاند و پایانش میرویاند.
و خود را به سرما و آغاز آن
به پوشش بدارید بس در امان

و پایان آن را به تدبیر و رأی
غنیمت بدانید در این سرای

که سرما به جان و تن مردمان
چنان است هم چون درختانشان

در آغاز فرسودن و سوزش است
و پایان آن رستن و رویش است

•حکمت ۱۲۹
شناخت عظمت پروردگار

امام علی (ع) میفرماید: بزرگی پروردگار نزد تو پدیدهها را در چشمت کوچک مینمایاند.
اگر حس نمودی تو اندر نهان
بزرگی پروردگار جهان

شود پیش چشم تو بد ناگزیر
تمامی مخلوق، خُرد و حقیر

خطابم شمایید ای مردگان
که هستید بس حاکم این مکان

دیاری است پر وحشت و ترس و بیم
که گشتید جمله در این جا مقیم

مُهَلاک و فقر و ترس و ضلال
که دارید چندی در این جا مقام

شما جمله رفتید ما قبل ما
و ما هم روانیم بعد از شما

و در خانههای شما دیگران
سکونت نمودند بس بیامان

و زنهایتان نیز شوی دگر
نمودند بعد از شما بیخبر

هم اموالتان را همه جملگی
نمودند تقسیم در زندگی

و اینها خبرهای ما بر شماست
شما را خبرها چه از بهر ماست

بدانید ای مردم، این مردگان
اجازت اگر داشتند بر زبان

خبر داشتند بر شما مردمان
که تقوا بود بهترین ارمغان

•حکمت ۱۳۱

امام علی (ع) میفرماید: خوبیها و زیباییهای دنیا چنین است، همانا دنیا خانۀ تندرستی برای دنیاشناسان و خانۀ بینیازی برای توشهگیران و خانۀ پند برای پندآموزان است.
و دنیا ز بهر صداقت گَران
بُوَد خانۀ راستی و امان

بُوَد خانۀ عافیت از گَزَند
به آنان که آن را تدبر کنند

و بر توشهگیران بیادعا
سرایی بُوَد باز برای غنا

بُوَد خانۀ پند و جای سجود
و بر وحی باشد مکان سُرور

تجارتگه دوستان خدای
بسی رحمت و سود در آن سرای

ملامت گرش کیست در این جهان
و یا آن که دوریگزیند از آن

همان کس که گوید که دنیا فناست
و نابودی و اهلش اینک رواست

و حال آن که باشد مَثَل از بلا
بلاهای او بر بلاهای ما

و با شادیش مردمان را سُرور
همی مینماید نشانی ز دور

در آغاز شب کرد از ما گذر
بسی عافیت داشت اندر نظر

ولی صبح آمد دگربارهباز
به اوج مصیبت شود یکه تاز

به ترغیب و خوف و به تحقیر خویش
کند باز آگاه ما را ز پیش

چو صبح آید آنگاه آن را عیان
ملامت نمایند جمعی از آن

و جمعی دگر در قیامت سرای
ستایند آن را بدین گونه رأی

و دنیا حقایق کند آشکار
به آنان که در یادشان هست کار

حکایت کند جمله بر مردمان
که تصدیق گویند آنان بِدان

که اندرز گوید ز آنان ز خویش
و هم میپذیرند آنان ز پیش

•حکمت ۱۳۲

ضرورت یاد مرگ

امام علی (ع) میفرماید: خدا را فرشتهای است که هر روز بانگ میزند بزایید برای مردن و فراهم آورید برای نابود شدن و بسازید برای ویران گشتن.
و از جانب کردگار جهان
یکی از ملائک در این آسمان

زند بانگ بر مردمان زمین
بزایید از بهر مردن، یقین

و گرد آورید از برای فنا
و سازید بهر خرابی بنا

•حکمت ۱۳۳
اقسام مردم دنیا

امام علی (ع) میفرماید: دنیا گذرگاه عبور است و نه ماندن. مردم در آن دو دستهاند یکی آن که خود را فروخت و به تباهی کشاند و دیگری آن که خود را خرید و آزاد کرد.
و دنیا بُوَد جایگاه عبور
نه از بهر ماندن، برای حضور

و. مردم دو قِسماند در این جهان
یکی آن که خود را فروشد عیان

و آن دیگری آن که خود را خرید
و آزاد کرد وز دنیا رهید

•حکمت ۱۳۷
صدقه راه نزولروزی

امام علی (ع) میفرماید: روزی را با صدقه دادن فرود آورید.

و با صدقه دادن به مردم ز پیش
نمایید نازل به خود رزق خویش

•حکمت ۱۳۸
نقش پاداش الهی در انفاق

امام علی (ع) میفرماید: آن کس که پاداش الهی را باور دارد در بخشش سخاوتمند است
کسی کو به پاداش پروردگار
به باور بُوَد جمله امیدوار

کند بخشش و بذل بر مردمان
و دارد یقین او به پاداش آن

•حکمت ۱۳۹
تناسب امداد الهی با نیازها

امام علی (ع) میفرماید: کمک الهی به اندازه نیاز فرود می‌آید.
معونت ز امدادهای خدا!
به حد نیاز است بر ما روا

•حکمت ۱۴۰
قناعت و بینیازی

امام علی (ع) میفرماید: آن کس که میانه روی کند، تهی دست نمی‌شود.
و هر کس میانه روی در عمل
نماید به هر وقت و درهر محل

نگردد تهی دست در کار خویش
چو باشد میانه به رفتار خویش

•حکمت ۱۴۲
دوستیها و خردمندی

امام علی (ع) میفرماید: دوستی کردن نیمی از خردمندی است.
همی دوستی کردن هرکسی
بُوَد نیمی از دانش او بسی

•حکمت ۱۴۳
غمها و پیری زودرس

امام علی (ع) میفرماید: اندوه خوردن نیمی از پیری است.
و اندوه خوردن برای جهان
بود نیمی از پیری مردمان

•حکمت ۱۴۴
تناسب بردباری با مصیبتها.
صبر به اندازۀ مصیبت فرود آید و آن کس که در مصیبت بیتابی کند، اجرش نابود می‌شود.
شود صبر نازل ز سوی خدا
به قدر مصیبت همی سوی ما

•حکمت ۱۴۵
عبادتهای بیحاصل

امام علی (ع) میفرماید: بسا روزهداری که جز تشنگی و گرسنگی از روزهداری خود چیزی ندارد.و بسا شب زندهداری که از شب زندهداری خود هیچ چیزی جز رنج و بیخوابی نصیبش نمی‌شود
خوشا خواب زیرکان و افطارشان.
ندارد همی بهرهای را به پیش

بسا آن که شب زندهداری کند
همه شام را بیقراری کند

و اما ز بیخوابی و رنج خویش
نگردد همی عایدش بار بیش

خوشا خواب و افطار آن زیرکان
که هشیار باشند اندر جهان

•حکمت ۱۴۶
ارزش دعا، صدقه و زکات دادن.

امام علی (ع) میفرماید: صدقه بدهید و اموالتان را با زکات دادن نگاه دارید و امواج بلا را با دعا از خود دور کنید.
و ایمان خود را نگهدار بیش
به بذل زکاتی ز اموال خویش

و با لطف و امداد و فضل خدای
رهان خویشتن را ز موج بلا

•حکمت ۱۴۷

حضرت علی (ع) اشاره به سینه مبارک خود کردند و خطاب به کمیلابنزیاد فرمودند: ای کمیل بدان در این جا دانش فراوانی انباشته است. ای کاش کسانی را مییافتم که میتوانستند آن را بیاموزند. آری تیز هوشانی مییابم اما مورد اعتماد نیستند. دین را وسیله دنیا قرار داده و با نعمتهای خدا بر بندگان و با برهانهای الهی بر دوستان خدا فخر میفروشند و یا گروهی که تسلیم حاملان حقند اما ژرفاندیشی لازم را در شناخت حقیقت ندارند که با اولین شبههای شک و تردید در دلشان ریشه می‌کند. پس نه آنها و نه اینها سزاوار آموختن دانشهای فراوان من نیستند.
بدان ای کمیل آن خزانگران
که اندوختند مالهای نهان

به ظاهر همه زندهاند در جهان
ولی مردهاند جملگی بیگمان

ولی عالمان باقی و ماندگار
بمانند همواره در روزگار

اگر چه بدنهایشان پیش از این
شود جمله پنهان ز روی زمین

ولی یادشان تا ابد جاودان
همیشه بُوَد در دل مردمان

در این سینهام دانشی بیکران
شده جمله انباشته در نهان

و ای کاش مییافتم در کنار
کسی را که آموزد او بیشمار

که هستند بس هوشیاران زیاد
ولی نیست بر فقهشان اعتماد

که دین را از آن ایده پَست خویش
نمودند بس آلت دست خویش

و با نعمت و حجتی که خدای
به آنان نموده در این جا عطا

نمایند بر بندگان دگر
غرور و تفاخر همی سر به سر

و دیگر گروهی که هستند رام
بسی نزد آن حاملان پیام

ولی در حقیقتشناسی خویش
بصیرت ندارند به اندازه، بیش

و بسا اولین شبهه در جانشان
کند رخنه شکی به ایمانشان

و تردید هم باز در رایشان
کند ریشه هر دم به دلهایشان

نه اینها پذیرای این دانشند
نه آنان سزاوار آموزشند

و یا آن که در لذت بسیار
به شهوات خود داده او اختیار

و یا آن که با فسق مال جهان
کند ثروتاندوزی بیکران

شاید که باشند در راه دین
نگهبان دین، هیچ یک در زمین

شبیهند بر چهارپایان پَست
که هم سعیشان جمله بر خوردن است

و این گونه با مرگ دانشوران
بمیرد همی دانش مردمان

•حکمت ۱۴۸
نقش سخن در شناخت انسان، رفتارشناسی

امام علی (ع) میفرماید: انسان زیر زبانش پنهان است.
و انسان همیشه بُوَد در نهان
تمام وجودش به زیر زبان

•حکمت ۱۴۹

همان کس که اندر جهان وام خویش
بداند همی ارزش جان خویش
به ناچار گردد در این روزگار
به نابودی خویش هر دَم دچار

•حکمت ۱۵۰
بخش یکم ضد ارزشها و هشدارها.

امام علی (ع) میفرماید: مانند کسی نباش که بدون عمل صالح به آخرت امید دارد و توبه را با آرزوهای دراز به تأخیر میاندازد. در دنیا مانند زاهدان سخن میگوید اما در رفتار مانند دنیاپرستان است.
مباش از کسانی که بیرنج و کار
به پاداش آن باشد امیدوار
و با آرزوهای دور و دراز
ز توبه کند هر زمان احتراز
چو زاهد سخن گوید و از جهان
ولی در عمل راغب است بهر آن

•حکمت ۱۵۰
بخش دوم ضد ارزشها و هشدارها

حضرت علی(ع) می‌فرماید: مانند کسی مباش که گنهکاران را دشمن دارد اما خود یکی از گنهکاران است و با گناهان فراوان مرگ را دوست نمیدارد، اما در آنچه که مرگ را ناخوشایند ساخت پا فشاری دارد. اگر بیمار شود پشیمان می‌شود و اگر تندرست باشد سرگرم خوش گذرانی‌هاست. در سلامت مغرور و در گرفتاری نا امید است.
به اهل گنه خشم گیرد عیان
ولی خود گنه می‌کند در نهان

چو دارد گناهان ز اندازه بیش
از آن دارد اکراه از مرگ خویش

و اصرار دارد که او در نظر
کند مرگ را با بدی جلوه‌گر

به بیماری آنگه پشیمان شود
به وقت سلامت به سامان شود

به روز سلامت به کبر است و ناز
تفاخر کند چون ندارد نیاز

•حکمت ۱۵۰
بخش سوم ضد ارزشها و هشدارها

امام علی (ع) میفرماید: مانند کسی مباش که خوشگذرانی با سرمایهداران را بیشتر از یاد خدا با مستمندان دوست دارد. به نفع خود و بر زیان دیگران حکم می‌کند اما هرگز به نفع دیگران بر زیان خود حکم نخواهد کرد. دیگران را هدایت اما خود را گمراه می‌کند. دیگران از او اطاعت می‌کنند و او مخالفت میورزد، حق خود را به تمام می‌گیرد اما حق دیگران را به کمال نمیدهد. از غیر خدا میترسد اما از خدای خود نمیترسد.

و لهو و لعب با همه اغنیا
بُوَد بهتر او را ز یاد خدا

دهد حکم بر سود خود بیگمان
نباشد به سود دگر مردمان

هدایت کند مردمان را به راه
ولی راه خود را نماید تباه

دهد حکم و هر لحظه فرمانروای
مخالف بُوَد باز درامر و رأی

بگیرد همه حق خود را تمام
ندارد به حق کسان اهتمام

به دنیا بترسد ز دیگرکسان
نترسد ولی از خدای جهان

•حکمت ۱۵۰
بخش چهارم ضد ارزشها و هشدارها

امام علی (ع) میفرماید: مانند کسی مباش که اگر مصیبتی به او رسد بهزاری خدا را میخواند اگر به گشایش دست یافت مغرورانه از خدای رو برمیگرداند. نفس او با نیروی گمان ناروا بر او چیرگی دارد و او با قدرت یقین بر نفس خود چیره نمی‌شود.

و نفس است غالب بر او بیگمان
ندارد زمانی تسلط بر آن

و ترسان بر احوال آنان بُوَد
که کم بارشان از گناهان بُوَد

ولی دارد امید و اندازه بیش
به اعمال و کردار و رفتار خویش

چو گردد غنی و شود بینیاز
به سوی تفاخر در آید به ناز

و آن گَه که گردد تهی دست و زار
شود سستی و ضعف او آشکار

چو با شهوت اندر شود روبرو
به سوی گُنَه می‌رود میل او

چو رنجی رسد سوی او ناگهان
ز مردم جدا می‌شود بیگمان

•حکمت ۱۵۱
ضرورت آیندهنگری

امام علی (ع) میفرماید: هر کسی را پایانی است تلخ یا شیرین.
به شیرینی و تلخی روزگار
سر آید بر انجام پاداش کار

•حکمت ۱۵۲
توجه به فناپذیری

امام علی (ع) میفرماید: آنچه روی میآورد، باز می‌گردد و چیزی که‌باز گردد گویی هرگز نبوده است.
هر آنچه به ما رو نماید به پیش
بسی باز گردد به ماقبل خویش

و هر آنچه کو باز گردد چنین
تو گویی نبوده همی پیش از این

•حکمت ۱۵۳
صبر و پیروزی

امام علی (ع) میفرماید: انسان شکیبا پیروزی را از دست نمیدهد هر چند زمان آن طولانی شود.
و آن کس که او صابر است و شکیب
نماند ز نصرت بسی بینصیب

اگر چه که پیروزیش در جهان
شود جمله طولانی اندر جهان

•حکمت ۱۵۴
اهمیت نیتها

امام علی (ع) میفرماید: آن کسب که از کار گروهی خشنود باشد چونان کسی است که همراه آنان بوده و هر کسی که به باطلی روی آورد دو گناه بر عهده اوست. گناه کردار باطل و گناه خشنودی به کار باطل.
کسی کو ز مردم به انجام کار
بُوَد جمله خشنود و امیدوار

به مانند آن است در کارشان
بسی بوده او یاور و یارشان

و هرکس که رو سوی باطل کند
دو باره گُنَه را حمایل کند

یکی بار کردار زشت و گناه
و دیگر رضایت بر این گونه راه

•حکمت ۱۵۵
ضرورت پایبندی به عهد و پیمان

امام علی (ع) میفرماید: عهد و پیمانها را پاس دارید به ویژه با وفاداران
به عهد و پیمانتان در جهان
بمانید بس پای بند و زمان

خصوصاً به آنان که مهر و وفا
نمایند در دوستی با شما

حکمت۱۶۰

امام علی (ع) میفرماید: حاکم خودخواه و خود رأی می‌شود و کسی که به راه استبداد و خودکامگی رفت نابود است. اما آن کس که با رجال، با صاحبان فکر و اندیشه همفکری کند از عقلانیت آنها بهره‌مند شده است
و هر کس که قدرت شود زآن او
ستم می‌کند رخنه در جان او

حکمت۱۶۱:
ارزش مشورت و دوری از خود محوری

امام علی )ع( میفرماید:
هر کس خود رأی شد به هلاکت رسیدو هر کس با دیگران مشورت کرد با عقلهای آنان شریک شد.
هر آن کس که خود رأی و تک محور است
هلاکت به او هر زمان یاور است
و هر کس که بیادعا و غرور
کند مشورت در صلاح امور
شریک است بر عقلهای دگر
بگیرد از آنها هماره ثمر

•حکمت:۱۶۲
ضرورت رازداری

امام علی )ع( میفرماید: آن کس که راز خود را پنهان دارد اختیار آن در دست اوست.
و هر کس که رازش همی در نهان
بماند، نگردد به مردم نهان.

بود اختیارش به دستان او
چو مردم ندانند آن گفتگو

•حکمت:۱۶۴
تأثیر احسان در حق کسانی که راه شورشگری را پیش گرفته‌اند

امام علی )ع( میفرماید: حق‌شناسی در حق کسی که حق‌شناس نیست به‌بند بندگی کشاندن او خواهد بود.
رعایت نمودن به آن کس که آن
ندارد ابایی ز حق کسان

بود بیگمان اندر این زندگی
به نزدیک اوخواری و بندگی

•حکمت:۱۶۵
پرهیز از نافرمانی خدا

امام علی )ع( میفرماید: هیچ اطاعتی از مخلوق در نافرمانی پروردگار روا نیست.
و اندر اطاعت ز امر خدا
نباشد ز مخلوق غفلت روا

•حکمت:۱۶۶
پرهیز از تجاوز به حقوق دیگران

امام علی )ع( میفرماید: مرد را سرزنش نکنند که چرا حقش را به تأخیر می‌گیرد بلکه سرزنش در آنجاست که آنچه حقش نیست بگیرد.
و بر آن که تأخیر ورزد بهدان
ز احقاق حقش همی در جهان

روا نیست هرگز ملامت بر او.
; که آخر روا می‌شود حق او

همانا ملامت در آنجا فزاست
; که حقی ستاند که آن نا رواست

•حکمت:۱۶۷
خودپسندی و محرومیتها

امام علی )ع( میفرماید: خودپسندی مانع رشد و فزونی است.
و عُجب و ستایش ز رفتار خویش
بُوَد مانع کثرت و فضل بیش

•حکمت:۱۶۸
بُوَد آخرت جمله نزدیکمان
و اندک بود فرصت اندر جهان

•حکمت:۱۷۱
ره آورد شوم حرامخواری

امام علی )ع( میفرماید: بسا لقمه‌ای گلوگیر که از لقمه‌های فراوانی محروم کند
بسا لقمهای که ز راه حرام
گلو گیر ما باشد اندر طعام

و باشیم محروم از بهر آن
از آن لقمههای فراوانمان

•حکمت:۱۷۲
نادانی و دشمنیها

امام علی )ع( میفرماید: مردم دشمن چیزهایی هستند که نمیدانند.
— و بر آنچه مردم بر آن جاهلند
بر آن دشمنند و بر آن کاهلند

•حکمت:۱۷۳
ارزش مشورت‌ها

امام علی )ع( میفرماید: آن کس که از افکار و آرای گوناگون استقبال کند، صحیح را از خطا خوب بشناسد.
و هر کس پذیرا شود در جهان
همی راز و اندیشهگران

شناسد زهم راه نیک و خطا
شود با ره خوب و بد آشنا

•حکمت:۱۷۵
راه درمان ترس

امام علی )ع( میفرماید: وقتی که از چیزی میترسی خود را در آن بینداز زیرا گاهی ترسیدن از چیزی از خود آن سختتر است.
و از هر چه باشی تو در ترس و بیم
خودت را در افکن به آن مستقیم

کهگاهی هراس از امور کلان
بود سختتر خود ز انجامشان

•حکمت:۱۷۶

ابزار ریاست

امام علی )ع( میفرماید: بردباری و تحمل سختیها ابزار ریاست است.
و صبر و تحمل بود در جهان
به کار ریاست چو ابزار آن

•حکمت ۱۷۷
روش برخورد با بَدان

امام علی )ع( میفرماید: بد کار را با پاداش دادن به نیکوکار آزار ده!

و با دادن اجر بر نیکوان
بَدان را مجازات گَردان به آن

•حکمت:۱۷۸
روش نابود کردن بدیها

امام علی )ع( میفرماید: بدی را از سینه دیگران با کندن آن از سینه خود ریشهکَن کُن
بدی را تو از سینه خویشتن
بگردان به سعی خودت ریشهکن

و با کندن از سینه خود ز آن
بکن ریشهکن از دل دیگران

•حکمت:۱۷۹
لجاجت و سستی اراده

امام علی )ع( میفرماید: لجاجت تدبیر را سست می‌کند
لجاجت ز جان همه مردمان
بشوید همی جای را بیگمان

•حکمت:۱۸۰
طمعورزی و بردگی

امام علی )ع( میفرماید: طمعورزی بردگی همیشگی است.
طمعورزی مردم اندر زمین
بود بندگی ابد را قرین

•حکمت:۱۸۱
ارزش دوراندیشی و پرهیز از کوته فکری

امام علی )ع( میفرماید: حاصل کوته فکری پشیمانی و حاصل دوراندیشی سلامت است.
و اندیشهات چون که کوتاه گشت
ندامت تو را حاصل راه گشت

و چون دور اندیش گردی به کار
بیارد برایت سلامت به بار

•حکمت:۱۸۲
شناخت جایگاه سخن و سکوت

امام علی )ع( میفرماید: آن جا که باید سخن درست گفت در خاموشی خیری نیست، چنان که در سخن نا آگاهانه نیز خیری نخواهد بود.

•حکمت:۱۸۳

باطلگرایی و اختلاف

امام علی )ع( میفرماید: دو دعوت به اختلاف نرسد جز این که یکی باطل باشد.
دو دعوت نباشند بر اختلاف
جز آن که یکی باطل است و خلاف

•حکمت:۱۸۵
ویژگیهای اعتقادی امام علیه السلام

امام علی )ع( میفرماید: هرگز دروغ نگفتم و به من دروغ نگفتند و هرگز گمراه نشدم و کسی به وسیله من گمراه نشده است.
دروغی نگفتم من از خویشتن
و آنها نگفتند کذبی به من

و گمراه هرگز نگشتم ز راه
نبردم کسی را به راه خطا

•حکمت:۱۸۶
آینده سخت ستمکاران

امام علی )ع( میفرماید: آغاز کننده ستم در قیامت انگشت به دندان میگزد.
کسی که ستم را همی در جهان
نمودست آغاز با مردمان

گزد در قیامت سر انگشت خویش
از آن کارها که کرده ز پیش

•حکمت:۱۸۷
ضرورت یاد قیامت

امام علی )ع( میفرماید: کوچ کردن نزدیک است.
بود جمله نزدیک بر مردمان
زمان سفر از دیار جهان

•حکمت:۱۸۸
ضرورت حق گویی

امام علی )ع( میفرماید: هر کس که با حق درآویزد نابود می‌شود.
و هر کس که با حق در آویزد او
رسد بر هلاکت چو بستیزد او

•حکمت:۱۸۹
ارزش صبر و خطر بیتابی

امام علی )ع( میفرماید: کسی را که شکیبایی نجات ندهد بیتابی او را هلاک می‌سازد.
و آن کس که با صبر اندر جهان
نیابد نجات از بلای جهان

به بیتابی خویش در کارها
به سوی هلاکت رسد بارها

•حکمت:۱۹۰
معیار امامت

امام علی )ع( میفرماید: شگفتا، آیا معیار خلافت صحابی پیامبر بودن است؟ اما صحابی بودن و خویشاوندی ملاک نیست.
عجب دارم آیا خلیفه شدن
بُوَد بر اساس صحابه بودن

و اما ندارید بر من قبول
صحابی و خویشی بودن بر رسول؟

اگر ادعایت به شورا بود
پس آنان که رأیت به آنان بود

کجا بودهاند و به وقت حضور
چرا پس نبودند اندر امور

اگر خویشیت را دلیلآوری
بود از تو نزد نبی برتری

که باشد ز خویشی سزاوارتر
و هم او نبی را بُوَد یارتر

•حکمت:۱۹۱
مشکلات دنیا

امام علی )ع( میفرماید: همانا انسان در دنیا هدف نشانۀگیری تیرهای مرگ است و ثروتی است دستخوش تاراج مصیبتها، با هر جرعهای نوشیدنی اندوهی گلوگیر و در هر لقمهای استخوان شکستهای قرار دارد و بنده نعمتی به دست نیاورد جز آن که نعمتی از دست بدهد و روزی به عمرش افزوده نمی‌شود جز با کم شدن روزی دیگر. پس ما یاران مرگیم و جانهای ما هدف نابودیهاست پس چگونه به ماندن جاودانه امیدوار باشیم در حالی که گذشت شب و روز بنایی را بالا نبرده جز آن که آن را ویرانه کرده و به اطراف پراکنده.
و انسان بود تختهای که نشان
بسی می‌رود تیر مرگ اندر آن

و آن ثروتی که مصیبت در آن
کند جمله تاراج آن را عیان

و هر جمله و لقمهای اندر او
بسی مردمان را بگیرد گلو

•حکمت:۱۹۲
پرهیز از زراندوزی

امام علی )ع( میفرماید: ای فرزند آدم آنچه را که بیش از نیاز خود فراهم کنی برای دیگران اندوختهای!
بدان ای بنی آدم این را یقین
که هرچه فراهم کنی در زمین

چو باشد ز حد نیاز تو بیش
بیندوختی مردمان را ز پیش

•حکمت:۱۹۳
راه به کار گرفتن قلب

امام علی )ع( میفرماید: دلها را روی آوردنی و پشت کردنی است پس دلها را آنگاه به کار وادارید که خواهشی دارند و روی آوردنی زیرا اگر دل را به اجبار بهکاری واداری کوه می‌شود.
دل مردمان در امور جهان
گهی پشت سازد گهی رو به آن

پس آن گه درآرید دل را به کار
که باشد به آن کار بس سازگار

که دل دادن از روی اجبار و زور
کند قلب را جمله تاریک و کور

•حکمت:۱۹۵
پرهیز از بخلورزی

امام علی )ع( میفرماید: این همان است که بخیلان به آن بخل میورزند. این چیزی است که دیروز بر سر آن رقابت میکردید
و این باشد آن که همه مردمان
همی بخل ورزند از بهر آن

و این باشد آنچه رقابت بر او
همی مینمودی در روبرو

•حکمت:۱۹۶
عبرتآموزی از اتلاف اموال

امام علی )ع( میفرماید: مالی که نابودی آن تو را پند می‌دهد، از دست نرفته است.
و آن ثروتی را که اتلاف آن
ز نابودیت پند بخشد عیان

مپندار آن را که اندر فنا
که خود عبرتی از برای شماست

•حکمت:۱۹۷
روش درمان روح

امام علی )ع( میفرماید: این دلها همانند تَنها خسته می‌شوند برای نشاط آن به سخنان حکیمانه روی آورید.
و دلها به مانند تنها و جان
همی می‌شود خسته و نا توان

و از بهر شادی دلهای خویش
بجویید •حکمت ز اندازه بیش

•حکمت:۱۹۸
ضرورت حکومت

امام علی )ع( وقتی شنیدند که خوارج این گونه می‌گویند«لا حُکمَ الالله» (حکومت فقط از آن خداست)، فرمودند: سخن حقی است که از آن ارادۀ باطل دارند.
بگویند این جمله را یک صدا
که باشد حکومت از آن خدا

چنین جمله حق است و بس کامل است
و اما نیتهایشان باطل است

•حکمت:۱۹۹
نکوهش اوباش

امام علی )ع( میفرماید: آنان چون گرد هم آیند پیروز شوند و چون پراکنده گردند شناخته نشوند. آنان چون گِرد هم آیند زیان رسانند و چون پراکنده شوند سود دهند.
هر آن گه ندارند با هم تماس
بمانند بر مردمان ناشناس

و آن گه که دورند از یکدگر
از آنها رسد مردمان را ثمر

•حکمت:۲۰۰
نکوهش انسانهای شرور

امام علی )ع( میفرماید: مبارک مباد چهرههایی که جز به وقت زشتیها دیده نمیشوند.
مبارک مباد این چنین چهرهها
که دیدارشان هست در نزد ما

فقط وقت کردار زشت و فجور
بیابند در پیش چشمان حضور

دیدگاهتان را بنویسید